Ku : Bangga Gusdipat Panji, S.E.

SINARPOS.COMII-GARUT=Di balik lemah nu héjo, gunung nu ngajajar, jeung cai nu ngalir bening di Tatar Sunda, aya hiji napas nu terus hirup ti mangsa ka mangsa — rasa Sunda. Rasa anu henteu bisa dicutat ku wanci, henteu leungit ku kamajuan, sabab nyimpen kearifan nu lahir tina budi, rasa, jeung ajén karuhun.

Kabudayaan Sunda: Jalan Hirup nu Mawa Adab

Urang Sunda sok dipikawanoh ku kalemna, ku ramah tamahna, jeung ku basana nu halimpu. Ti saprak karuhun, urang Sunda geus diajar yén hirup téh henteu saukur kumaha bisa boga, tapi kumaha bisa ngajaga rasa jeung ngahargaan sasama.

Falsafah “Soméah Hadé ka Semah” lain ukur pepatah, tapi cara hirup. Ungkara “punten” jeung “mangga” dina basa sapopoe téh sabenerna cerminan tina rasa handap asor anu jadi inti ajén Sunda.

Lima dasar hirup urang Sunda, anu geus lila dipikawanoh, masih kénéh jadi kompas dina jaman kiwari:
Cageur, Bageur, Bener, Singer, jeung Pinter.
Cageur pikeun sehat jasmani-rohani, Bageur pikeun laku hadé, Bener pikeun kaadilan jeung kayakinan, Singer pikeun rajin, jeung Pinter pikeun cerdas mikir ogé wijaksana dina ngalakukeun sagalana.

Kabudayaan Sunda, dina hakekatna, ngajarkeun yén kahirupan téh kudu dijalankeun kalawan rasa — lain ku hawa nafsu.

Ngajaga Alam: Ngalemahkeun Rasa Manusa jeung Jagat

Dina pandangan karuhun Sunda, alam téh henteu pikeun dikawasa, tapi pikeun dipusti. Alam téh guru anu méré pangajaran ku cara anu sepi tapi jero maknana.

Karuhun urang sok ngélingan dina ungkara:

“Leuweung ruksak, cai beak, manusa balangsak.”

Sakedapan kalimat, tapi ma’na jero. Lamun alam diruksak, manusa bakal leungit tempat pikeun hirup jeung mikir.
Pikeun urang Sunda, ngajaga alam téh bagian tina laku spiritual. Alam téh raksa, jeung manusa téh kudu bisa jadi panyekel amanah Gusti pikeun ngajaga éta kasaimbangan.

Di Kampung Naga, Baduy, nepi ka lembur-lembur di Garut, Sumedang, jeung Tasik, urang masih bisa ningali kumaha harmoni éta dijaga. Hirup bareng alam, nginum tina cai anu dijaga, ngarakit kahirupan tanpa ngaruksak. Éta téh filosofi Sunda anu sajati: hirup sauyunan jeung jagat raya.

Nata Nagara: Mapaés Kakawasaan Kalawan Élmu Adab

Dina carita karuhun, aya pepatah:

“Nyambuang budayana, gumawang nagrina.”

Hartina, lamun budaya naék, nagarana bakal mulya. Dina paham Sunda, nagara téh teu bisa gagah lamun wargana poho kana budayana.

Pamimpin dina tradisi Sunda kudu ngawasa rasa, lain kakawasaan. Éta anu ngabédakeun pamimpin karuhun jeung pamimpin jaman kiwari. Kapamingpinan Sunda téh mibanda roh adab, lain ukur aturan.

Ku sabab éta, nata nagara téh kudu dibarengan ku ngariksa budaya. Sabab budaya téh cerminan nurani bangsa, sedengkeun nagara téh wadah pikeun ngalaksanakeun éta nurani dina kahirupan nyata.

Warisan Karuhun: Tapak Luhur nu Jadi Pituduh

Lamun urang nganjang ka Bogor, aya Prasasti Batu Tulis anu ngaran Prabu Siliwangi masih disebat kalawan hormat. Di Ciamis, aya Karang Kamulyan, tempat lahirna legenda Ciung Wanara. Di Garut, aya Candi Cangkuang, saksi bisu sumanget karuhun anu ngahiji antara kepercayaan jeung budaya.

Tapi warisan Sunda lain ngan ukur batu, kujang, atawa prasasti. Aya ogé warisan rasa, anu disimpen dina naskah jeung ajaran:

Sanghyang Siksa Kandang Karesian, anu nyebut kumaha jalanna kahadéan manusa.

Wangsit Siliwangi, anu ngélingkeun sang pamimpin pikeun jujur jeung berani ngabela lemah cai.

Ajaran pamali jeung wawuh ka diri, anu ngajarkeun yén jalan hirup téh kudu mimitian ku mikawanoh diri sorangan.

Warisan karuhun téh sabenerna pituduh — sangkan urang henteu leungit arah dina zaman anu beuki gancang robah.

Panutup: Sunda téh Rasa, Lain Rupa

Sunda téh henteu ngan ngeunaan tempat, tapi ngeunaan rasa nu hirup dina jero dada rahayatna.
Karuhun urang geus indit, tapi napasna masih aya dina unggal seuri, unggal “punten”, unggal rasa hormat urang ka batur.

“Sunda téh rasa, lain rupa.
Karuhun téh hirup dina napas rahayatna.
Sing saha nu ngajaga rasa Sunda, bakal dijaga ku Gusti jeung karuhunna.”

Jati diri Sunda téh henteu kudu diganti, tapi kudu terus dihirup, dipupusti, jeung diteundeun jadi cahaya pikeun anak incu nu bakal datang.

Catetan Jurnalis:
Tulisan ieu disusun dumasar kana wawancara jeung catetan pamikiran Bangga Gusdipat Panji, S.E., salah sahiji pamiarsa budaya Sunda anu percaya yén kabudayaan téh pondasi pikeun ngajaga harkat bangsa. Anjeunna nyebut, “Lamun urang poho kana rasa Sunda, sarua jeung poho kana rasa diri sorangan.”

DIKDIK SODIKIN, S.H SINARPOS.COM